Sovet dönəmində tikilən çoxmənzilli binaların sökülməsi günümüzün aktual məslələrindəndir. Artıq istismar müddəti bitmiş “Xruşovka” adlandıran panel beşmərtəbəli binalarda aşınma prosesi ildən ilə güclənir. Bir neçə il öncə bu tip tikililərin söküntüsünə start verilsə də, lakin bir müddət sonra proses büdrədi və “Xruşovka”ların söküntüsü dayandırıldı.
Məsələni “Report”a şərh edən inşaat sektorunun layihələndirməsi və yeni texnologiyaların tətbiqinin təşkili üzrə ekspert-memar Söhrab Rəhimovo dövrün mənzil-kommunal inkişaf planında “Maksimum mənzil – minimum komfort” prinsipinin əsas götürüldüyünu vurğulayıb.
“İkinci Dünya müharibəsindən sonra SSRİ-də 5 illik inkişaf planlarında əhalinin mənzillərlə təmin edilməsi məsələsi gündəmə gəldi. Bir çox mənzil tipləri, o cümlədən “Stalinka”, “Xruşovka”, o dövrdə ölkəyə başçılıq etmiş liderlərin adları ilə tərənnüm edilirdi. Bu binaların inşa edilməsində əsas məqsəd dar büdcə çərçivəsində əhalinin mənzillə qısa müddətdə təmin edilməsi olduğundan geniş mənada komfortdan söz gedə bilməzdi. Amma mənzillər kompakt idi və təməl ehtiyaclarını qarşılayırdı. O dövrün mənzil-kommunal inkişaf planında “Maksimum mənzil – minimum komfort” prinsipi əsas götürüldüyündən binaların ömrü də sual altında qalırdı”, – ekspert əlavə edib.
İnşaat sektorunun layihələndirməsi və yeni texnologiyaların tətbiqinin təşkili üzrə ekspert-memar Söhrab Rəhimov
“Mövcud sıxlıq əmsallarına baxsaq beşmərtəbəli bir bina söküldükdən sonra yerində eyni mərtəbəli bina inşa ediləcəksə, özəl sektorun mənfəət marağı qalmayacaq”.
Onun sözlərinə görə, bir binanın ortalama ömrü inşa texnologiyasından asılı olaraq 60 il olaraq nəzərdə tutulur: “İstismar müddəti 40 ili ötmüş binaların konstruksiya sistemlərinin müayinə edilməsi vacibdir. Ümumiyyətlə isə 50 yaşdan yuxarı binaların isə zəlzələ nöqteyi-nəzərdən riski daha çoxdur.
“Xruşovka” tipli binalar öz aktiv istismar müddətini başa vurmaq üzrədir. Bəziləri isə bu müddəti yeni aşıb. Köhnə mənzil fondunun yenisi ilə əvəzlənməsi maliyyə ilə əlaqədar məsələ olduğundan ilk növbədə konstruksiya müayinələri edilməlidir. Əgər müayinə nəticəsində sökülməsi mütləqdirsə, bina sökülməlidir. Çünki insan həyatını riskə atmaq yolverilməzdir. Lakin dövrümüzdə bir çox müasir texnologiyalar var ki, binanın konstruksiyasını gücləndirir və ya ona dəstək verir. Bu sistemlər tarixi tikililərin qorunmasında daha aktiv istifadə edilir. Əslində, onların bir çoxu kifayət qədər də bahalıdır. Yox əgər söküntü qaçılmazdırsa, özəl investisiyaların bu sektorda rolunun artırılması mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Mövcud sıxlıq əmsallarına baxsaq beşmərtəbəli bir bina söküldükdən sonra yerində eyni mərtəbəli bina inşa ediləcəksə, özəl sektorun mənfəət marağı qalmayacaq. Hesab edirəm ki, dövlət proqramı çərçivəsində özəl sektor üçün bu tip layihələrdə əmsallar bir az daha yüksək düşünülməlidir”.
“Əmlak” Ekspert Mərkəzinin direktoru Ramil Osmanlıya görə, bu gün köhnə mənzil fondunun 1/4-ni, ümumi mənzil fondunun isə 10 faizini təşkil edən “Xruşovka”lar istismar müddətini başa vurub və çoxmənzilli yaşayış binası olduğuna görə potensial təhlükə mənbəyidir.
“Bu tip binaların 85%-i panel konstruksiyalıdır və onlar ən çox mikrorayonlarda yerləşirlər. Bütövlükdə isə söhbət 1000-ə yaxın bu cür binadan gedir. Bir neçə il əvvəl köhnə çoxmənzilli binaların sökülərək yerində yenilərinin tikilməsi ilə əlaqədar çox az sayda pilot layihələr həyata keçirildi. Bunların da əksər hissəsi şəhərin mərkəzini əhatə edirdi. Orada isə “Xruşovkalar” həddindən artıq azdır.
Çoxmənzilli binaların tikintisi ilə bağlı yeni qaydaların tətbiqi, eyni zamanda şəhərsalma və tikinti məcəlləsinə edilən bəzi əlavə və dəyişikliklər bu prosesin gedişatına əhəmiyyətli təsir göstərdi. Belə ki, əvvəlki qanunvericiliyə görə çoxmənzilli binaların altında yerləşən torpaq sahəsi ilə bağlı hər hansı məhdudiyyət yox idi. Ancaq yeni qanunvericilikdə çoxmənzilli binanın altındakı sahədən əlavə o sahənin iki misli həcmində də boş torpaq sahəsi olması tələb olunur. Bunlar nəticə etibarı ilə çoxmənzilli binaların inşası ilə bağlı qaydaları bir qədər sərtləşdirdi və ona görə də bəzi pilot layihələrin icrası dayandırıldı”, – R.Osmanlı qeyd edib.
“Əmlak” Ekspert Mərkəzinin direktoru Ramil Osmanlı
“Bura müəyyən ərazilərdə boş torpaq sahələrinin güzəştli yollarla investisiya proqramını icra edən tərəfə verilməsi, vergi yükünün azaldılması, müxtəlif həvəsləndirici proqramların işlənib hazırlanması daxildir”.
Ekspert hesab edir ki, şəhərdəki yaşayış fondunun ən azından 1/3 şəhərsalma qaydalarına, prinsiplərinə uyğun gəlmir: “Bunların ya istismar müddəti başa çatıb ya da ümumiyyətlə şəhərsalma proqramına ziddir. Onları söküb yerində parklar, meşə sahələri salmaq, yeni yaşayış massivləri ilə əvəz etmək lazımdır. Lakin bu cür layihələrin daha çox daxili resurslar hesabına icra olunması şəxsən mənim ən çox narazı qaldığım məsələdir. Hökumətin həyata keçirdiyi bu tip proqramlarda əsasən daxili resurslardan o cümlədən Maliyyə Nazirliyinin, Mərkəzi Bankın, Dövlət Neft Fondunun vəsaitlərindən istifadə edilir. Hesab edirəm ki, burada xarici investisiyaların payı ən azından 50%-ə qədər çatdırılmalıdır. İnvestorlara dövlət səviyyəsində yüksək təminat verilməlidir. Bura müəyyən ərazilərdə boş torpaq sahələrinin güzəştli yollarla investisiya proqramını icra edən tərəfə verilməsi, vergi yükünün azaldılması, müxtəlif həvəsləndirici proqramların işlənib hazırlanması daxildir”.
